Jan Pieter Minckeleers
Zie ook Magazines
Jan Pieter Minckeleers of Minckelers is in Maastricht geboren, op 2 december 1748 gedoopt. Hij is de uitvinder van het procédé om van steenkolen gas te maken. Dat gas kon gebruikt worden voor verlichting, om te koken of voor verwarming. Men spreekt wel van lichtgas omdat het gas lichter is dan lucht, men kan er luchtballonnen mee vullen.
Als we het beeld goed bekijken, kunnen we iets van dat procédé zien. Achter hem zien we een stellage met bovenin een bak en onderaan een blaasbalg. De bak bestaat uit twee delen. In beide delen komen steenkolen. De onderste worden aangestoken, de blaasbalg laat het vuur flink ronken. In het bovenste deel kan er juist geen lucht bij de kolen. Die worden erg heet en staan dan hun gassen af. Die zijn licht, stijgen op en kunnen via de leiding naar de toorts. Of naar een container of een ballon. Het lijkt me wat riskant om het zo te doen, maar Minckeleers uitvinding had groot succes. En hij is uiteindelijk 76 jaar geworden.
Het beeld is in 1904 gemaakt door Bart van Hove. Er zijn een paar dingen die opvallen. Minckeleers draagt een toga. Hij is geestelijke geworden, diaken, maar bevlogen was hij niet. In Leuven droeg hij geen toga of soutane, de beeldhouwer heeft hem zo uitgebeeld. Vermoedelijk na wat druk van de opdrachtgever.
Op twee zijpanelen zien we hem als docent. Hij legt het procédé uit, zijn leerlingen luisteren en maken aantekeningen. Hij was in Leuven aan de universiteit hoogleraar fysica. En hij deed natuurwetenschappelijk onderzoek. Al met al dorstig werk, zo achter die vlam, dat pèlske had hij wel verdiend.
Het beeld stond aanvankelijk meer richting Markt. Daar werd het drukker en het beeld schoof naar achteren. En het laten branden van de vlam werd te duur. Of beter gezegd, de ambtenaar die steeds moest opdraven om de uitgewaaide vlam opnieuw aan te steken. En dus moest onze grote voorganger van het gas af. Wie hem die afschuwelijke toorts gegeven heeft, weet ik niet, maar het getuigt van weinig respect voor onze zo belangrijke stadgenoot en voor kunstenaar Van Hove. Geef hem alsjeblieft z’n oorspronkelijke toorts terug! En z’n vlam!
Volgend jaar is het ’t Minckeleersjaar, zijn 200ste sterfjaar, op het kerkhof staat nog een beeld van hem. Alle gelegenheid om deze reus uitvoerig te eren. Maastricht: pak eens uit!
Hoe belangrijk Minckeleers’ uitvinding wel was, wordt duidelijk als je naar deze fabriek kijkt. Het vergassen van kolen om gas te winnen gebeurde in zulke cokesfabrieken. Daar werd van kolen gas gemaakt en cokes, een geweldige brandstof voor ovens en stoommachines, geweldig vervuilend ook. Bij de fabriek stond een gashouder, de container waar het gas werd opgeslagen. Een grote klok gaf de druk aan. Die druk was nodig om het gas door leidingen te transporteren naar woonhuizen. Dat gebeurde niet alleen in Maastricht, Minckeleers’ ontdekking werd wereldwijd toegepast. De voorlopers van déze fabriek stonden tussen 1858 en 1907 aan de Maagdendries, op de luchtfoto zien we de brandweerkazerne.
(Foto’s: GAM 5721 en GAM 10427)
Tot begin jaren 60 van vorige eeuw werd er gekookt en gestookt op lichtgas of cokesgas. In veel huizen waren gasmeters waar muntjes in moesten om weer een tijdje gas te krijgen. Iemand van het gasbedrijf kwam langs om de meter te legen.
Maar tijden veranderen. Want toen werd er in 1959 een groot gasveld werd ontdekt in het Groningse Slochteren. De cokesfabrieken waren niet meer nodig en de gashouders evenmin. Er moesten wel snel allerlei apparaten omgebouwd worden als fornuizen en geisers. En tijden veranderen verder: we moeten van het gas af. Of ander gas gaan gebruiken. Of meer elektriciteit of kernenergie…
Maar wat blijft is diep respect voor ‘uzze’ Minckeleers.